New York Times (NYT) gazetasi kolumnisti Tomas Fridman “Bu Isroil hukumati bizning ittifoqdoshimiz emas” sarlavhali maqolasida Isroil bosh vaziri Binyamin Netanьyaxu oʻz manfaatlarini Isroil va AQSh manfaatlaridan ustun qoʻyayotganini taъkidladi.

Tomas Fridman NYT nashrida AQSh prezidenti Donalьd Trampga qaratilgan “Bu Isroil hukumati bizning ittifoqdoshimiz emas” sarlavhali maqolasini eъlon qildi.

Fridman Trampning kelasi hafta Saudiya Arabistoni, Birlashgan Arab Amirliklari va Qatar etakchilari bilan uchrashishni rejalashtirgani, lekin Isroil bosh vaziri Netanьyaxu bilan uchrashishni koʻzda tutmayotgani “muhim bir haqiqatni anglay boshlaganini” koʻrsatadi, dedi.

Fridmanning taъkidlashicha, mavjud Isroil hukumati “AQShning mintaqadagi asosiy manfaatlariga tahdid soladigan darajada” harakat qilmoqda va u “Netanьyaxu bizning doʻstimiz emas”, deya bayonot berdi.

Fridmanning yozishicha, Netanьyaxu Trampni ahmoq deb hisoblaydi va AQShning HAMAS, Eron va husiylar bilan mustaqil muzokaralari orqali Tramp Netanьyaxuga “uni sotib olib boʻlmasligini” koʻrsatgan.

“Ashaddiy millatchi, missiyachi” Isroil hukumati AQShning ittifoqdoshi emasligiga urgʻu qaratgan Fridman ushbu hukumatni Isroil tarixida arab qoʻshnilari bilan birga yashashdan oladigan foydani ustuvor deb hisoblamagan hokimiyat sifatida taъrifladi.

Fridman mavjud Isroil hukumati ustuvor yoʻnalish sifatida “Gʻarbiy Sohilni ishgʻol qilish, Gʻazodagi falastinliklarni chiqarib yuborish va u erda Isroil joylashuvlarini qayta tiklash”ni belgilayotganini taъkidlab shunday yozdi:

“Chunki Netanьyaxu hukumati tajovuzkor kun tartibi asosida bizning manfaatlarimizga zarar etkazmoqda. Netanьyaxuning oldingi AQSh prezidentlari bilan qilganidek, sizga ham bosim oʻtkazishiga yoʻl qoʻymasligingiz siz uchun faxr manbai hisoblanadi. Sizdan avvalgi prezidentlar mintaqaga qurgan AQSh xavfsizlik tizimini himoya qilish ham juda muhimdir”.

AQSh-Arab-Isroil ittifoqi AQSh manfaatlariga xizmat qiladi

Fridmanning taъkidlashicha, mavjud AQSh-Arab-Isroil ittifoqi tuzilishi 1973 yili sobiq prezident Richard Nikson va sobiq davlat kotibi Genri Kissinjer tomonidan Rossiyani mintaqadan chiqarib yuborish va AQShni mintaqada hukmron global kuchga aylantirish maqsadida yaratilgan.

Ushbu tuzilma oʻsha paytdan buyon AQShning geosiyosiy va iqtisodiy manfaatlariga xizmat qilib kelayotganini taъkidlagan Fridman bu ittifoq katta darajada AQSh va Isroilning ikki davlatli echimga sodiq qolishiga asoslanganini qayd etgan.

“Siz ham birinchi prezidentlik davringizda Gʻazo va Gʻarbiy Sohilda Falastin davlati barpo etilishini nazarda tutgan rejangiz bilan buni ilgari surishga harakat qilgansiz. Albatta, bu reja falastinliklar Isroilni tan olishi va tashkil etiladigan davlatning qurolsiz boʻlishi shartiga bogʻlangan edi”, deya yozadi Fridman. Uning taъkidlashicha, HAMASning 2023 yil 7 oktyabrdagi hujumigacha Netanьyaxu hukumati “mintaqadagi AQSh xavfsizlik va tinchlik tizimi oʻrniga Gʻarbiy Sohilni ishgʻol qilishni ustuvor deb bilgan”.

«Netanьyaxu oʻz manfaatlarini Isroil va AQSh manfaatlaridan ustun qoʻydi»

Fridman sobiq prezident Jo Bayden maъmuriyati bir yil davomida Eronga qarshi muvozanatni saqlash orqali Xitoyni mintaqadan uzoqlashtirish va AQSh – Saudiya Arabistoni xavfsizlik kelishuvining Kongressdan oʻtishiga zamin yaratish maqsadida Falastin maъmuriyati bilan ikki davlatli echim boʻyicha muloqotni boshlashni xohlaganini qayd etdi.

Fridmanning yozishicha, Netanьyaxu bu taklifni “hukumatdagi yahudiy ustunlik tarafdorlari hukumatni agʻdarish bilan tahdid qilgani uchun” rad etgan. Unga koʻra, “bir nechta korruptsiya ayblovlari bilan sudlanyotgan Netanьyaxu bosh vazirlik maqomini yoʻqotmasligi kerak edi. Bu maqom unga ham sud jarayonini choʻzish, ham ehtimoliy qamoq jazosidan qochish imkonini bergan”.

Fridman Isroil va Saudiya Arabistoni oʻrtasida Falastinliklar bilan ikki davlatli echimga asoslangan munosabatlarni normallashtirish “boshqa musulmon mamlakatlar uchun ham Isroillik sayyohlar va investorlarga eshik ochishini, yahudiylar bilan musulmonlar orasidagi global taranglikni kamaytirishini va AQShning mintaqadagi yutuqlarini mustahkamlashini” taъkidlab, “Netanьyaxu oʻz manfaatlarini Isroil va AQSh manfaatlaridan ustun qoʻydi”, deya xulosa qildi.

Fridmanning taъkidlashicha, “Netanьyaxu ikki yil davomida hammani chalgʻitib yurdi” va endi tomonlar Isroilning bu kelishuvga qoʻshilishini kutmayapti.

Uning taъkidlashicha, “Netanьyaxu Gʻazoga yana kirishga tayyorlanmoqda va falastin xalqini bir tomoni Misr, ikkinchi tomoni Oʻrta er dengizi bilan oʻralgan tor hududga siqib qoʻyishni rejalashtirmoqda”. Bu qadam Isroilga nisbatan “yangi urush jinoyatlari” ayblovlarini keltirib chiqarishi va Netanьyaxu “AQSh maъmuriyati uni himoya qilishi”ni kutayotgan boʻlishi mumkinligini qayd etdi.

«Netanьyaxuning Gʻazoni qayta bosib olish rejasi Isroilning doimiy harbiy ishgʻolini koʻzlaydi»

Fridman: “Hamas rahbariyati asirlarni ozod qilishi va Gʻazodan ancha oldin chekinishi kerak edi. Shunda Isroilning urushni davom ettirish bahonasi qolmas edi”, dedi.

Fridmanning iddaosiga koʻra, “Netanьyaxuning Gʻazoni qayta ishgʻol qilish rejasi HAMASga qarshi moyil alьternativ tuzish emas, balki doimiy Isroil harbiy huzurini taъminlash va barcha falastinliklarga bosim oʻtkazib mintaqadan chiqarib yuborishni koʻzlaydi”. U bu vaziyat “Oʻrta er dengizi sohilidagi Vьetnamga” aylanishi mumkinligini aytdi.

Isroilning ashaddiy oʻng qanot moliya vaziri Betsalel Smotrish 5 mayda qilgan bayonotida “Gʻazoni doimiy ishgʻol qilish” gʻoyasini tilga olgani va bu orqali mahalliy aholi “Gʻazo sektorining toʻrtdan bir qismidan ham kichikroq hududga siqib qoʻyilishini” taъkidladi.

Fridman, shuningdek, isroillik harbiy tahlilchi Amos Xarelning tahliliga ishora qilib, “Isroil armiyasi askarlar yoʻqotilishini minimallashtirish uchun yanada tajovuzkor kuch ishlatishni rejalashtirayotganini, bu esa Gʻazodagi fuqarolik infratuzilmasining katta qismi yoʻq qilinishiga olib kelishi mumkinligini” taъkidladi.

Xarelga koʻra, bunday strategiya fuqarolarni majburan insonparvarlik lagerlariga joylashtirish, oziq-ovqat va dori-darmon tanqisligi, yangi ommaviy fuqaro oʻlimlarini keltirib chiqarishi mumkin. Bu esa “koʻproq isroillik siyosiy va harbiy etakchilarning xalqaro huquq oldida shaxsiy javobgarlikka tortilishiga olib kelishi mumkin”.

Fridman bu yondashuv faqat Isroil uchun emas, AQShning Yaqin Sharqdagi ittifoqchilari uchun ham “jiddiy oqibatlar” keltirib chiqarishini qayd etib, Iordaniya va Misr Netanьyaxu falastinliklarni Gʻazo va Gʻarbiy Sohildan haydab, ushbu ikki davlatga yuborishga urinyapti, deb xavotir bildiradi.

Fridman “falastinliklar umidlarining butunlay yoʻqolishi mintaqadagi AQSh-Arab-Isroil xavfsizlik integratsiyasini kengaytirish istagini pasaytiradi”, deb hisoblaydi va bu holat Eron va Xitoyga qarshi uzoq muddatli strategik ustunliklar beradi, degan bahoni keltiradi.

Fridman: “Janob prezident, Yaqin Sharq boʻyicha yaxshi va mustaqil instinktlaringiz bor, ularga amal qiling. Aks holda, mana bu achchiq haqiqatga tayyor boʻling: nabiralaringiz yahudiy davlati befarq va chetlatilgan davlat sifatida qaraladigan dunyoda voyaga etadigan birinchi avlod boʻladi”, dedi.

Fridman 7 may sanasidagi Haaretz gazetasi xabariga tayanadigan maqolasida shunday yozadi:

«Gʻazo sektorida halok boʻlganlar soni 52 mingdan oshib ketdi, shulardan 18 ming nafari bolalar. Biz bu raqamlarni eъtiborsiz qoldirishda davom etishimiz, ularning ishonchliligini shubha ostiga olishimiz, bosim, inkor, befarqlik, masofa saqlash, normallashtirish va qonuniylashtirishning barcha mexanizmlarini ishga solishimiz mumkin. Lekin bularning hech biri alamli haqiqatni oʻzgartirmaydi: ularni Isroil oʻldirdi. Buni bizning qoʻllarimiz qildi. Biz koʻzlarimizni yumishni bas qilishimiz kerak. Uygʻonish va baland ovoz bilan bayon qilish vaqti keldi: Urushni toʻxtating».